“Democratie is de slechtste vorm van regeren, op alle andere vormen na”, zei Winston Churchill ooit. Democratie is en blijft echter een luxeproduct dat heel broos en kwetsbaar is. We moeten ons hiervan meer dan ooit bewust zijn. Vandaar dat het belangrijk is dat er jaarlijks op 15 september een Internationale Dag van de Democratie is.
Een ‘wat’ hoor ik velen denken. Inderdaad. Voor heel wat mensen onder ons is die dag wellicht onopgemerkt voorbijgegaan. Zonder enige twijfel tot op zekere hoogte begrijpelijk. Die dag zit immers vaak verborgen tussen nieuwsberichten allerhande, voor zover er al over bericht wordt.
Niettemin is het belangrijk dat we blijven stilstaan bij deze dag. Zelf was ik, samen met twee burgemeesters, uitgenodigd op de dag van de democratie door beweging.net om stil te staan bij ‘politiek dienstbetoon’. Beweging.net had immers een bevraging hierover gedaan bij heel wat politici. De resultaten zijn te vinden via deze link: https://www.beweging.net/dagvandedemocratie2025/
Beweging.net liet het volgende optekenen: “Op de Dag van de Democratie op 15 september staat beweging.net stil bij de waarde van nabijheid in de politiek met de campagne ‘Democratie. Dichtbij. Dienstbetoon?!’ Terwijl democratie wereldwijd onder druk staat, toont een bevraging bij mandatarissen aan dat correct dienstbetoon meer dan ooit een sleutelrol speelt. Het rechtstreeks helpen van burgers versterkt niet alleen het vertrouwen in de politiek, maar brengt de democratie ook dichterbij de mensen.”
Zelf vind ik politiek dienstbetoon ook geen vies woord. Integendeel. Uiteraard met de belangrijke ‘nuance’ dat dienstbetoon niet leidt tot favoritisme. Politici als fysiek aanspreekpunt, als doorverwijskanaal, … lijken mij, zelfs in meer en meer digitale tijden, aangewezen. Zijn politici, net zoals ambtenaren, immers geen civil servants?
Democratie is geen vanzelfsprekendheid. Het lijkt soms zo maar dat is absoluut niet het geval. Het is een gevaarlijke illusie om te denken dat democratie definitief verworven is. Democratie is en blijft een werkwoord. Democratie is niet om de zoveel jaar eens gaan stemmen (al dan niet verplicht) maar wel het publieke debat, de transparantie van macht, het vermogen van burgers om geïnformeerd en kritisch te blijven, …
In een tijd waarin we overspoeld worden met informatie, algoritmes onze meningen vormen, en politiek soms verwordt tot ‘goedkoop’ spektakel, loert de verleiding van gemakzucht bij de bevolking om de hoek. We klagen over ‘de politiek’ maar vergeten dat wij allen het fundament zijn van een democratische samenleving.
Veel mensen vragen zich echter af wat zij finaal aan de/onze democratie kunnen bijdragen. Niet getreurd. Dat kan op vele manieren. In de eerste plaats al door naar aanleiding van verkiezingen een stem uit te brengen. Velen zijn geschrokken dat bij de lokale verkiezingen van oktober 2024, waarbij in Vlaanderen voor de eerste keer stemrecht in plaats van opkomstplicht van toepassing was, ‘slechts’ 63,5% van de kiezers hun stem uitbrachten. Ik geef nu al een schot voor de boeg. Politici en politieke partijen moeten er zich meer dan ooit van bewust zijn dat als men niet oppast, het percentage in 2030 wel nog eens lager zou kunnen zijn. Nochtans is stemmen een belangrijke manier om invloed uit te oefenen op de politieke vertegenwoordiging en dus finaal op het beleid. Bovendien bevordert een hoge opkomst de legitimiteit van het democratische proces.
Een andere manier om een bijdrage te leveren aan de democratie is zonder enige twijfel het lidmaatschap van een politieke partij of beweging. Op die manier kan men al invloed hebben op de fase voor de eigenlijke verkiezingsdag, namelijk op het partijprogramma, op de kandidatenlijsten, op de verkiezingscampagne, …
Andere mogelijkheden zijn deelname aan burgerinitiatieven, referenda, digitale initiatieven, …
Het is zonneklaar dat onze representatieve democratie meer en meer wordt aangevuld met participatieve mogelijkheden. Dit is een goede zaak waarvan we als inwoners optimaal gebruik moeten maken.
Het is duidelijk: er zijn heel veel mogelijkheden om als individu aan het democratische proces deel te nemen. Er zijn met andere woorden geen excuses om de democratie bij wijze van spreken links te laten liggen met het argument ‘we kunnen toch niets veranderen’. Iedereen heeft binnen een democratie de kans om zijn of haar stem te laten horen. Uiteraard gaat dit voor sommigen net iets gemakkelijker dan voor anderen. Vandaar dat het belangrijk is dat we ‘geschoold’ worden in politieke en maatschappelijke participatie.
De Internationale Dag van de Democratie moet ons te allen tijde bewust maken van het belang van democratie. Uiteraard is dit maar één dag. Democratie is echter een ‘strijd’ die elke dag opnieuw gevoerd moet worden. Democratie moeten we iedere dag opnieuw met zijn allen maken: (lokale) democratie is immers een gedeelde verantwoordelijkheid. We moeten ons hiervan meer dan ooit bewust zijn.
