In Etterbeek is sinds 2024 het instrument van de gemeentelijke bon – een participatieve lening door burgers aan de gemeente – geïntroduceerd. De eerste uitgifte haalde binnen een dag 1,2 miljoen euro op voor de bouw van een energiezuinig kinderdagverblijf. In 2025 haalde de gemeente 2,7 miljoen euro op voor andere projecten. De vraag is natuurlijk of zo’n gemeentelijke bon voor een gemeente een verstandig instrument is, of zitten er belangrijke valkuilen aan vast?
De burgemeester van Etterbeek had het in het officieel gemeentelijk maandblad van oktober 2024 alvast over een schot in de roos. Hij schreef: “Laten we samen even terugblikken op le fabuleux destin du bon communal! Een project dat perfect de solidariteitszin en het engagement weergeeft, de kracht van onze gemeente. Veel Etterbekenaren hadden de kans om een deel van hun spaargeld te investeren in de bouw van een nieuwe crêche in hun gemeente. Dit initiatief, nog nooit eerder georganiseerd in België, toont aan hoe de betrokkenheid van de inwoners kan zorgen voor concrete verwezenlijkingen. Bestaat er iets mooiers dan investeren in klimaatvriendelijke en lokale projecten die ook nog eens zorgen voor een rendement op korte termijn?”
Is de gemeentebon nu een hype en/of een wondermiddel? Ik denk het niet. Het is een mooi voorbeeld van participatieve financiering. In ieder geval kan er niet ontkend worden dat het een ‘verhaal’ is dat aanslaat bij de bevolking (al dan niet de eigen inwoners). Uit de ervaring met de eerste gemeentebon heeft men trouwens al lessen getrokken bij het lanceren van de tweede gemeentebon. Bij de eerste gemeentebon konden zowel Etterbekenaren als niet-Etterbekenaren investeren voor een minimumbedrag van 1.000 euro. De lening had een looptijd van 18 maanden en garandeerde een bruto jaarlijkse interest van 4,5% voor inwoners en 4% voor niet-inwoners. Binnen de kortste keren werd het beoogde bedrag van 1,2 miljoen euro opgehaald. De gemeente heeft sindsdien een tweede gemeentebon uitgegeven waarbij 2,7 miljoen euro werd opgehaald. Net zoals met de staatsbon geef je via de gemeentebon je geld aan een lokaal project.
Wat in ieder geval niet ontkend kan worden is dat Etterbeek erin geslaagd is om een innovatieve manier van financiering te installeren waarbij de betrokkenheid van de inwoners alvast vergroot wordt. Er zijn met andere woorden zeker voordelen aan de gemeentebon. Door burgers te laten investeren in gemeentelijke projecten komt de gemeente los van louter klassieke kredieten of subsidies. Het concept van de gemeentelijke bon brengt burgers ook dichter bij wat de gemeente doet. Zij worden niet enkel belastingbetaler, maar mede-investeerder in lokale projecten. Het versterkt of kan de band tussen gemeente en inwoners versterken. Voor inwoners is het ook een financiële opportuniteit. Het kan als een positief verhaal gebracht worden: investeren in je gemeente en rendement krijgen. Ten slotte kan de gemeentebon ook strategisch ingezet worden, wat ongetwijfeld de legitimiteit vergroot.
Naast de pluspunten zijn er zonder enige twijfel ook valkuilen.
Het succes in Etterbeek toont hoe vlot inschrijvingen kunnen lopen. Dit vereist dat de initiatiefnemer helder is over projecten, looptijd, risico’s en terugbetaling. Uiteraard moet alles juridisch en financieel waterdicht zijn.
Gemeenten moeten ook vermijden dat de gemeentebon beperkt blijft tot relatief welgestelde burgers. Bij de eerste gemeentebon in Etterbeek was de gemiddelde investering 14.000 euro (minimuminleg was 1.000 euro). Bij de tweede gemeentebon heeft men dit bijgesteld door ook een maximaal bedrag vast te leggen. Het verhaal van de gemeentebon moet immers, op zijn minst als uitgangspunt, een inclusief verhaal zijn. Burgers met minder vermogen mogen dus niet uitgesloten worden of zich uitgesloten voelen.
De gemeentebon van Etterbeek lijkt alvast een instrument dat in de praktijk werkt. Of het een wondermiddel is, is natuurlijk een andere vraag. In ieder geval biedt het wel een vernieuwende financieringsvorm die burgers betrekt, middelen aanwendt voor (duurzame) investeringen en de klassieke financieringslogica doorbreekt. Voordelen zijn er zeker: alternatieve financiering, burgerparticipatie, rendement voor inwoners en directe koppeling aan maatschappelijke doelen. Toch zijn er ook uitdagingen voor de gemeenten: financiële verplichtingen, de nood aan transparante communicatie, het uitsluitende karakter van investeringen en de afhankelijkheid van een succesvol verloop.
Voor gemeenten geldt daarom: ja, het is zeker het overwegen waard, maar alleen indien zorgvuldig voorbereid, degelijk ingebed in de langetermijnstrategie en inclusief gecommuniceerd.
De gemeentebon van Etterbeek is alvast een interessant pilootexperiment. Mocht ik al gemeenten moeten adviseren, zou ik aanraden om met een relatief beheersbaar project van start te gaan. Laat de gemeentebon zeker geen hype zijn, maar een instrument in het investerings- en participatie-arsenaal. Zo kan de gemeentelijke bon een middel worden om de publieke missie beter te vervullen en kan het een schot in de roos worden.
